"Światłodruk broniszowski"
wystawa zbiorowa fotografii
19.03.2009 - 10.04.2009
Autorzy czyli uczestnicy XXI Ogólnopolskich Warsztatów Fotograficznych w Broniszowie w 2007 roku zajmujący się techniką światłodruku:
Katarzyna Chądzyńska,
Barbara Englender,
Anna Grysińska,
Paweł Janczaruk,
Jakub Kaszuba,
Krzysztof Kubasiewicz,
Marta Kułacka,
Jarosław Matwijewicz,
Wojciech Nerad,
Olga Olejniczak,
Barbara Panek-Sarnowska,
Małgorzata Panek,
Maria Panek,
Ewa Pasińska,
Krzysztof Sowa,
Agata Stasińska,
Wiesława Stasińska,
Ewa Zauścińska.
Światłodruk - metoda bezrastrowa druku
Światłodruk opracował francuski chemik i mechanik Alphonse Louis Poitevin (1819-1882) w 1855 r. Następnie ulepszył Joseph Albert (1825-1886) w Monachium w 1867 roku, oraz Jakub Husnik (1837-1916) w Pradze. Od 1875 r. stosowano ją jako technikę o wysokiej jakości druku w wielonakładowych wydawnictwach. W 1885 powstała pierwsza przemysłowa drukarnia światłodrukowa. Metoda ta była nazywana w Niemczech: albertotypie lub lichtdruck, w Anglii: collotype, we Francji: phototypie, a w Polsce: fototypia, collotypia lub albertotypia. Znane są też inne nazwy tej techniki: artotype, phototint, heliotype, hydrotype, photogelatin, ink photo, autogravure. Pierwsze ręcznie odbijane światłodruki w Polsce to wdane w 1868 i 1869 r. dwa albumy Teodora Szajnoka (1833-1894) "Album krasiczyńskie" i "Album żółkiewskie". Szajnok tej techniki uczył się w Monachium. W 1869 r. powstała w Warszawie spółka Karol Beyer (1818-1877) i Melecjusz Dutkiewicz (1836-1897), która prowadziła drukarnię światlodrukową. Za album "Album Kopernikowski" otrzymali order od cesarza Franciszka Józefa. Również tą metodą wydal swoje albumy krzemienieckie Michał Greim (1828-1911), Józef Zajączkowski (-) "Warownie zamków polskich", a Tyberiusz Chodzko (-) "Album widoków krajowych". Z powodu niewielkich nakładów są dzisiaj rzadkością. światłodruk przeżywał swój rozkwit na przełomie XIX i XX wieku. Drukowane tą techniką zdjęcia wyróżniały się dobrym oddaniem półtonów i szczegółów i dlatego była ona stosowana także do reprodukcji dziel malarskich. Ze względu na wysokie koszty i pracochłonność przygotowania matrycy wytrzymującej nakład od 400 do 700 odbitek, została zastąpiona przez wysokonakładowe techniki, np. rotograwiurę.
Paweł Janczaruk
Sposób wykonania
Matrycę przygotowujemy na grubych (min. 8 mm) płytach szklanych. Płytę pokrywamy roztworem szkła wodnego, które tworzy podkład pod warstwę żelatyny, uczulonej na światło mieszaniną ałunu chromowego i dwuchromianu potasu. Po wysuszeniu kopiujemy stykowo obraz przez półtonowy negatyw światłem dzienny ok. 1 godz. Żelatyna w miejscach naświetlonych zostaje zgarbowana i traci zdolność pęcznienia w wodzie, miejsca nienaświetlone, jako niezgarbowane pęcznieją. Zgarbowane miejsca mają zdolność przyjmowania gęstych i lepkich farb drukarskich. Po wywołaniu w wodzie i wysuszeniu w warstwie naświetlonej tworzy się żelatynowy relief, który stanowi formę drukarską. Doprowadzenie wody przy wysokiej temperaturze suszenia powoduje powstawanie w żelatynie ziarna w postaci bardzo drobnych, niewidocznych dla oka zmarszczek. światłodruk odbijany jest na gładkim, bezdrzewnym papierze, a drukowanie odbywa się w prasach z system walców skórzanych i klejowych, które nanoszą farbę drukarską odpowiednio w miejscach ciemnych i jasnych.
Charakterystyczną cechą światłodruku jest brak rastra. Metoda opiera się na antypatii tłuszczów i wody oraz na zjawisku polegającym na tym, że obraz w partiach naświetlonych wykazuje relief dzięki różnicy utwardzonej i nieutwardzonej żelatyny, nierównomiernie rozpuszczonej czy też napęczniałej w wodzie.
Druk płaski to jedna z podstawowych technik druku - obok druku wklęsłego i wypukłego, stosowana w technikach graficznych i poligraficznych. Forma drukowa w druku płaskim charakteryzuje się tym, że miejsca drukujące i niedrukujące znajdują się na tym samym poziomie. Ogólnie dzielimy techniki druku płaskiego na dwa rodzaje:
metoda bezpośrednia (np. litografia, światłodruk) - w której forma drukowa styka się bezpośrednio z podłożem drukowym
metoda pośrednia (np. offset) - w której obraz drukowy przenoszony jest z formy drukowej na element pośredniczący, a dopiero z niego w drugiej czynności na podłoże drukowe
Do druku płaskiego używa się gęstych farb schnących w wyniku reakcji utleniania.
Najczęściej używanym rodzajem farby drukarskiej jest czerń drukarska. Do druku barwnego używa się zestawów farb, składających się z barwy: żółtej, czerwonej, niebieskiej i czarnej. Kombinacja ta pozwala na uzyskanie wszystkich innych odcieni kolorów. Można też uzyskać odbitki barwne poprzez częściowe nakładanie farby na matrycę, bądz też z osobno przygotowanych płyt.
Do światłodruku używamy płyty szklane o grubości co najmniej 8 mm. Po oczyszczeniu i odtłuszceniu szyby pokrywamy ją roztworem szkła wodnego i piwa w stosunku 10:1. Roztwór szkła wodnego i piwa nadaje się do użytku przez kilka godzin. Po wyschnięciu szybę należy zamoczyć i wypłukać bieżącą wodą. Szyby tak przygotowane mogą służyć do kilkukrotnego użycia. Wyschnięta płyta nadaje się do oblewu warstwą światłoczułej żelatyny.
Szyby można również przygotować roztworem:
4 g żelatyny / 100 ml wody
10-15 ml 10% roztworu ałunu chromowego
10 ml szkła wodnego.
Następnie wypoziomowaną i ogrzaną do temperatury ok. 30°C oblewamy roztworem:
30 g żelatyny średniej twardości (15g/100 ml)
0,5-2,5 ml roztworu ałunu chromowego (1:7)
90 ml roztworu dwuchromianu potasu (1:15)
Proces należy prowadzić w przyćmionym świetle żarowym.
Po wysuszeniu kopiujemy stykowo z negatywem. Czas kopiowania dobiera się eksperymentalnie. Po naświetleniu płytę zanurzamy w wodzie na okres 15 minut, żeby dwuchromian potasu z warstwy żelatyny. Następnie wypłukaną płytę umieszczamy na okres 30 minut roztworem:
700 ml gliceryny
350 ml wody
50 ml amoniaku
12 ml roztworu tiosiarczanu sodu (20%)
Po nawilżeniu usuwamy nadmiar cieczy gąbką, osuszamy bibułą, resztę cieczy odciskamy czystym papierem w prasie litograficznej.
Gęstą farbę w cieniach i półtonach nanosimy wałkiem skórzanym, w światłach wałkiem żelatynowym. Przy większym nakładzie należy płytę zregenerować zmywając farbę terpentyną i ponownym nawilżeniu roztworem gliceryny przez 2 - 10 min.
Usuwanie drukujących warstw żelatynowych odbywa się przez zanurzenie na 12 godzin do roztworu kwasu siarkowego (17-20%).
Paweł Janczaruk
Powrót na okładkę
